Pilotproject Digitale Literatuur: de toekomst verkennen van het literatuuronderwijs

Gepubliceerd op: 1 februari 2022 14:20

De Bibliotheek Midden-Brabant onderzoekt met een in Nederland uniek project de mogelijkheden van digitale literatuur in de klas. Een verhaal volgen via WhatsApp of Instagram, of je verplaatsen in de schoenen van een protagonist met een VR-bril – deze nieuwe vormen van verhalen vertellen en beleven bieden namelijk kansen om jongeren beter te betrekken bij literatuur.

Want waar de interesse voor het geschreven boek onder deze leeftijdsklasse afneemt, passen die nieuwe vormen mogelijk beter bij hun belevingswereld. Docent Nederlands Jojanneke: “Dit project laat heel mooi zien dat fictie en non-fictie heel dicht bij elkaar liggen. En dat lezen en verhalen beleven ook heel leuk kan zijn.”

Voelbare angst

Beeld je eens in: een meisje - lang, donker haar en van middelbare schoolleeftijd - dat met haar familie uit Afghanistan vluchtte voor de oorlog. Farihah heet ze. Een meisje met dezelfde interesses, behoeften en wensen als iedere gemiddelde middelbare scholier. Verliefdheid, vrijheid, lol maken. Tot haar wereld op z’n kop wordt gezet: Farihah moet het land uit. Zo heeft de IND besloten. De angst die zij beleeft is voelbaar.

By Farihah is een verhaal dat zich ontvouwt via Instagram. Farihah bestaat niet in het echt, maar is bedacht door maker Rachel Visscher. Door het account te volgen, kijk je mee in het wel en wee van deze hoofdpersoon. Doordat het verhaal via Instagram wordt verteld, is er maar een dunne scheidslijn tussen wat echt is en wat niet. Deze instanovel staat centraal in het pilotproject Digitale Literatuur in het voortgezet onderwijs van de Bibliotheek Midden-Brabant. Projectleider Coosje van der Pol: “Instagram past goed bij de leefwereld van deze doelgroep. Hier volgen jongeren ook verhalen van vrienden en van bekende artiesten. De emotionele betrokkenheid neemt bij het ‘lezen’ van een Instanovel waarschijnlijk toe. Doet dat ook iets met de leesmotivatie? Daar zijn we als bibliotheek natuurlijk erg nieuwsgierig naar.”

Pionieren

Het pilotproject Digitale Literatuur is uniek in Nederland. Naast de Bibliotheek Midden-Brabant is een adviesgroep van docenten Nederlands en een vakdidacticus van Tilburg University betrokken. Deze adviseurs kijken mee bij het vormgeven van het lesprogramma 'Digitale Literatuur’.

Sonja Muilwijk is docent Nederlands op het Van Haestrechtcollege in Kaatsheuvel en lid van de adviesgroep. Ze was meteen enthousiast over het project Digitale Literatuur. “Het beleven van fictie gaat zoveel verder dan het lezen van een boek alleen. Met dit project hopen we de weerstand bij leerlingen tegen lezen te verkleinen, door te laten zien dat een verhaal ook heel dicht bij je kan staan. Door By Farihah leren kinderen inzien dat de scheidslijn tussen fictie en non-fictie heel dun is. Deze novel is verzonnen, maar hoe weet je nu dat de andere verhalen op Instagram wel echt zijn?” Jojanneke Feenstra, docent Nederlands op De Overlaat in Waalwijk: “Lezen was voor veel kinderen vaak: moeten, moeten, moeten. Met dit project - en met de andere projecten die we samen met de bibliotheek uitvoeren - hopen we de nieuwsgierigheid voor verhalen opnieuw te prikkelen en scholieren uit te dagen met iets dat ze nog niet kennen.”

Hoe kwam de Bibliotheek Midden-Brabant eigenlijk bij deze Instanovel terecht? “Dat was nog best een zoektocht”, vertelt leesmediaconsulent Geert lachend. “Voor ons is digitale literatuur namelijk ook nog een nieuw fenomeen.” Het doel is om literaire competenties te ontwikkelen, en om leesplezier te vergroten. Daar paste de Instanovel ‘By Farihah’ goed bij.” Maar ja, dan kom je bij de volgende vraag. Want deze novel is in het Engels. Hoe past dat bij een lesprogramma voor het vak Nederlands? Docent Sonja: “Mij gaat het erom dat de leerlingen het kunnen begrijpen. En dan maakt het niet uit of het in het Engels is of in het Nederlands. In dit project gaat het vooral over: kennis krijgen van verschillende vormen van fictie, en inzien dat lezen ook heel leuk kan zijn.” Haar Waalwijkse collega Jojanneke vult aan: “Door te lezen leren ze andere werelden kennen en zich in een ander verplaatsen. Ze leren gesprekken voeren op een ander niveau, bijvoorbeeld over wat echt is en wat niet. Bovendien zorgt leesplezier voor een grotere woordenschat, waardoor ze aan de eindexameneisen voldoen. En belangrijker nog: waardoor hun begrip van taal zodanig is dat ze volwaardig mee kunnen draaien in de maatschappij. Dit past erg goed bij het profiel van onze school, waarin betekenisvol leren een kernwaarde is.”

Toekomst voor literatuur

In 2022 is het lesprogramma Digitale Literatuur op drie scholen in Tilburg en omgeving aangeboden: naast de Overlaat in Waalwijk en het Van Haestrechtcollege in Kaatsheuvel ook nog een school in Tilburg. Projectleider Coosje: “We hopen na de lessen natuurlijk te zien dat er animo is voor deze nieuwe vormen van literatuur, zowel onder leerlingen als docenten. Dat we hen een nieuwe blik bieden, zo van: ‘goh, we wisten niet dat dit óók literatuur is. Het zou heel mooi zijn als we daarmee weer bijdragen aan een bredere blik, betere leesvaardigheid en meer leesplezier.” En die hoop lijkt bevestigd. Docent: “Omdat digitale literatuur over zowel boeken, games als social media gaat, merk je dat het vrijwel alle leerlingen aanspreekt en enthousiasmeert.” En ook de leerlingen zijn verrast: “Ik ben niet zo goed in lezen, maar kon het verhaal toch ontdekken dankzij de foto's, video's en hashtags.”

Het pilotproject resulteert uiteindelijk in een toolbox waarmee andere bibliotheken en scholen digitale literatuur aan kunnen bieden in het onderwijs. Geert: “Mijn verwachting is nu dat leerlingen een Instanovel meer waarderen dan een standaard boek. Dat zou docenten ook aan het denken moeten zetten: wat kan ik doen om aan te sluiten bij hun belevingswereld? Uiteindelijk hoeft het echt niet zo ingewikkeld te zijn. Iedereen houdt van verhalen, ook jonge mensen. De sleutel is de manier waarop je het brengt. Zo verkennen we met dit pilotproject samen met de pilotscholen de toekomst van het literatuuronderwijs.”

Wennen en ontdekken

Het project Digitale Literatuur is onderdeel van een groter programma van de Bibliotheek Midden-Brabant. In dit programma onderzoekt de bibliotheek onder meer hoe de veranderende uitingsvormen passen in de collectie. Coosje: “Dat onderzoek vindt plaats binnen een consortium van de Koninklijke Bibliotheek, Tilburg University, de Radboud Universiteit en de Bibliotheek Midden-Brabant en richt zich op manieren waarop we digitale literatuur een plek kunnen geven binnen de bibliotheek van de toekomst.”

Met literaire organisatie Tilt ontwikkelt de bibliotheek bovendien een app op het snijvlak van beeld en poëzie, met name gericht op jongeren. Ook werkt de Bibliotheek Midden-Brabant, los van het consortium, aan programmering op de verschillende locaties. Zo laat de bibliotheek bezoekers kennismaken met digitale literatuur. Coosje: “We noemen dit project niet voor niets ´Een nieuw tijdperk voor lezers´. Het is wennen en ontdekken. Niet alleen voor bibliotheken, maar ook voor onze bezoekers. Dit is een onderzoek dat we de komende tijd samen aangaan.”

Update november 2022: de Bibliotheek Midden-Brabant en partners lanceren gedichten app voor jongeren